بیخوابی(Insomnia) یکی از شایعترین شکایات بیماران در علم پزشکی است. آمار نشان می دهد که تا یک سوم افراد جامعه لا اقل یک بار بی خوابی را تجربه کرده اند و شیوع بیخوابی مزمن در جمعیت 10% است.
از نظر علل بیخوابی را به دو دسته عمده بیخوابی اولیه(Primary Insomnia) و بیخوابی ثانویه (Comorbid Insomnia) تقسیم بندی می کنند.
بی خوابی اولیه وقتی اطلاق می شود که بیماری دیگری در فرد سبب بیخوابی نشده باشد. در حالی که بی خوابی ثانویه به مواردی گفته می شود که یک بیماری دیگر ( اعم از بیماری خواب نظیر آپنه انسدادی یا بیماری های دیگر نظیر کمر درد و..) سبب بی خوابی در بیمار شده باشد.
امروزه در علم پزشکی بیخوابی به انواع زیر طبقه بندی می کنند:
- بی خوابی تطابقی (Adjustment Insomnia) که در آن یک استرسور مشخص باعث می شود فرد نتواند به خواب برود.این نوع بیخوابی معمولاً کوتاه مدت است و بیش از سه ماه طول نمی کشد.
- بیخوابی روانی فیزیولوژیک (Psychophysiologic Insomnia) که در آن فرد به علت روانشناختی در نحیط اتاق خواب یا رختخواب احساس اضطراب و بیش بیداری (Hyperarousal) دارد. مشخصه این نوع بی خوابی این است که در اثر تغییر محیط خواب مثلاً در مسافرت و ... بهبود می یابد.
- بیخوابی متناقض (Paradoxical Insomnia) که در آن بیمار از بیخوابی شکایت دارد ولی میزان خواب طبیعی است و احساس فرد از سیر شدن از خواب دچار مشکل است.
- بیخوابی به علت بیماری های روانی
- بیخوابی به علت عدم رعایت بهداشت خواب
- بیخوابی رفتاری کودکان
- بیخوابی به علت دارو یا مواد مخدر
- بیخوابی به علت سایر بیماری ها
- بیخوابی با علت نامشخص
برای تشخیص نوع بیخوابی باید بعد از شرح حال دقیق بیمار و معاینه فیزیکی او ، از روش های نظیر Sleep Log برای بررسی میزان و طرح خواب بیمار استفاده کرد. پرسش از همسر یا هم اتاقی بیمار در مورد وقایع حین خواب او نظیر خر و پف ، حرکات پا ، صحبت کردن موقع خواب و ... نیز کمک کننده است و بهتر است بیمار مبتلا به بیخوابی با هم اتاق خود به پزشک مراجعه کند.انجام برخی آزمایشات نیز برای تشخیص بعضی بیماری های مسبب بیخوابی کمک کننده است.
انجام تست خواب (پلی سومنوگرافی) معمولاً برای تشخیص علت بی خوابی ضروری نیست ، با اینحال در بعضی موارد که پزشک شک به وجود بیخوابی ثانویه دارد و یا درمان بیخوابی اولیه با شکست مواجه می شود انجام این تست نیز ضروری خواهد بود.
برای درمان بیخوابی از روش های دارویی ، روش های رفتار درمانی ، اصلاح بهداشت خواب ، محدود کردن خواب و .... استفاده می شود.آنچه در مورد درمان بیخوابی اهمیت دارد این است که برای هر بیمار با توجه به نوع ، علت و سایر مشخصات بی خوابی وی باید ردمان مشخصی طراحی شود و لذا استفاده خودسرانه از داروی خواب آور یا استفاده از داروی سایر بیماران برای درمان بی خوابی می تواند بسیار مضر باشد.